កូនខ្មែរគួរដឹង! ស្វែងយល់ពីប្រវត្តិ ប្រាសាទតាមាន់ធំ របស់ខ្មែរទីតាំងលើខ្នងភ្នំដងរែក ខេត្តឧត្តរមានជ័យ ដែលសៀមឈ្លានពាន

ប្រាសាទតាមាន់ធំ មានទំហំ ៦០មX៦០ម សាងសង់អំពីថ្មភក់ មានទីតាំងស្ថិតនៅលើខ្នងភ្នំដងរែក ក្នុងភូមិតាមាន់សែនជ័យ ឃុំគោកមន ស្រុកបន្ទាយអំពិល ខេត្តឧត្តរមានជ័យ ដែលមានចម្ងាយពីទីរួមក្រុងសំរោង ៤៨ គីឡូម៉ែត្រ និង ពីប្រាសាទតាមាន់ធំ ទៅប្រាសាទតាមាន់តូច មានចម្ងាយជិត ២ គីឡូម៉ែត្រ។

ប្រាសាទតាមាន់ធំ ជាប្រាសាទដែលបានចុះបញ្ជីសារពើភ័ណ្ឌរបស់ក្រសួងវប្បធម៌ និង វិចិត្រសិល្បៈ ខណៈបើតាមការវាយតម្លៃរបស់អ្នកបុរាណវិទ្យា បានបញ្ជាក់ថាសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទនេះ បានសាងសង់រួចហើយ តែផ្នែកចម្លាក់រចនាវិញសងេ្កតឃើញថានៅសល់ផ្ទៃច្រើននៃប្រាសាទដែលមិនទាន់ឆ្លាក់។ ប្រាសាទនេះ មានកំពែងព័ទ្ធជុំវិញ បែរទៅរកទិសខាងត្បូង ដោយយោងទៅតាមតម្រូវការចាំបាច់នៃទីតាំងភូមិសាស្រ្ត គឺខ្ពង់រាប ចំណុចនេះមានចម្រាក់បែរទៅរកទិសខាងត្បូង ចំណែកឯតួប្រាសាទទាំងមូល សាងសង់មកជាប់នឹងចម្រាក់ដីតែម្តង។

យ៉ាងណាមិញ អ្នកដែលធ្លាប់សិក្សាសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និង សិល្បៈខ្មែរបុរាណអាចនឹងយល់ស្របគ្នាថា ប្រាសាទនេះគឺជាស្នាព្រះហស្ថ នៃព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១ បើពុំនោះក៏នៅជំនាន់ ឬ រាជ្យនោះ (ផ្នែកទី ១ នៃសតវត្សទី ១១) ថ្វីត្បិតតែពុំឃើញមានសិលាចារឹកហើយពុំមានចម្លាក់រចនាបថក៏ដោយ។ បើតាមប្រភពឯកសារមួយចំនួនបានបញ្ជាក់ថា ប្រាសាទតាមាន់ធំ​ កសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី ១១ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១ (១០០២-១០៥០) និង ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២ (១០៥០-១០៦៦)។ តាមរយៈសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និង ការតុបតែងលម្អ នៅតាមថែវ និង ហោជាងរបស់ប្រាសាទ បានបញ្ជាក់ថា គឺស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថឃ្លាំង និង បាពួនហើយឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះសីវៈ។ នៅក្នុងប្រាសាទនេះ មានតម្កល់សសរលិង្គរបស់ព្រះសីវៈ ដែលគេហៅថា «ស្វ័យម្ភូវលិង្គ» «Svayambhuva Linga» មានន័យថា លិង្គកើតឡើងដោយឯកឯង។ «ស្វ័យម្ភូវលិង្គ» «Svayambhuva Linga» គឺជាទីតាំងដ៏ពិសេសបំផុត សម្រាប់សម័យបុរាណហើយ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតែមានជំនឿរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

ប្រការគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយទៀតនោះគឺ បុព្វបុរសពុំបានពង្រាបដីឱ្យស្មើដើម្បីសាងសង់ឡើយ គឺលោកបានសាងសង់ផ្ទាល់លើថ្មភ្នំដោយគ្រាន់តែដាប់ឱ្យស្មើល្មមៗតែប៉ុណ្ណោះ ហើយប្រហែលជាយកថ្មនៅទីនោះ តែម្តងមកសង់ប្រាសាទ។ ចំពោះបដិមាវិញ យើងពុំទាន់ឃើញមានអ្វីទាំងអស់លើកលែងតែនៅក្នុងបន្ទប់មួយមានបដិមាធម្មជាតិស្រាប់ ជាសាច់ថ្មដុះមកលើត្រង់ ដែលខ្មែរបុរាណចាត់ទុកថាជាលិង្គ។

គួរឱ្យដឹងផងដែរថា លិង្គ នៅក្នុងសំណង់ប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យបុរាណមានពីរបែបគឺ លិង្គដែលមនុស្សឆ្លាក់ហើយ អាចប្តូរទីកន្លែងបានដែលគេតែងយកទៅតម្កល់បញ្ចុះក្នុងយោនី នោះគេហៅថា «ស្ថាបិតលិង្គ»។ រីឯថ្មដែលជាប់នឹងផ្ទាំងនៅក្នុង ដីហើយដែលមានរូបរាងលេចចេញមកលើល្មមអាចឱ្យគេចាត់ទុកថាជាលិង្គបាន គេហៅថា «ស្វ័យម្ភូវលិង្គ» ន័យថា លិង្គដែលកើតឡើងដោយឯកឯង។

ចំពោះការគោរពសក្ការៈនៃលិង្គទាំងពីរគឺមានលក្ខណៈដូចគ្នា ប៉ុន្តែស្វ័យម្ភូវលិង្គនៅទីនេះ ភ្ជាប់នៅក្រៅបរិវេណប្រាសាទតាមចង្អូរថ្ម ឬទរបង្ហូរទឹកមន្ត «សោមសូទ្រ» ដែលគេរៀបចំសម្រាប់ទឹកមន្តស្រោចស្រពក្នុងពិធីលើលិង្គនោះហូរទៅក្រៅដើម្បីសាសនិកឮនានា ត្រងយកទៅប្រើ ក្នុងជំនឿផ្សេងៗរៀងៗខ្លួន៕

ប្រភព ៖ មន្ទីរទេសចរណ៍ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ