ប្រិយមិត្តមួយចំនួនច្បាស់ជាបានស្គាល់វេជ្ជបណ្ឌិត គួច ម៉េងលី ដែលលោកគឺជាអ្នកឧកញ៉ាមានសញ្ជាតិខ្មែរ-អាមេរិក ជាវេជ្ជបណ្ឌិតដ៏មានប្រជាប្រិយភាព និង ជាអ្នកអប់រំដែលបានចែករំលែកចំណេះដឹងសហគ្រិនភាព ក៏ដូចជារឿងរ៉ាវសុខភាព និង ទម្លាប់ល្អៗក្នុងការរស់នៅជាដើម។
ថ្មីៗនេះ តាមរយៈផេករបស់វេជ្ជបណ្ឌិត លោកបានចែករំលែកនូវចំណេះដឹងមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហាសុខភាព ពិសេសស្រ្តីដែលកំពុងព្រួយបារម្ភ ដោយបានបញ្ជាក់ពីកត្តា ៧ យ៉ាង អាចបង្កឱ្យកើតមានជំងឺមហារីក មានដូចជា៖
១. កត្តាហ្សែន (ជាអ្វីដែលមានពីកំណើតមក)
មានន័យថា អ្នកមានហានិភ័យឆ្លងជំងឺមហារីកតពីគ្រួសាររបស់អ្នក។
• ឧទាហរណ៍៖ ប្រសិនបើម្តាយឬប្អូនស្រីរបស់អ្នកមានជំងឺមហារីកសុដន់ ហើយគ្រួសាររបស់អ្នកមានបម្រែបម្រួលហ្សែនប្រភេទ BRCA នោះមានន័យថា អ្នកក៏អាចមានឱកាសខ្ពស់ក្នុងការកើតមានជំងឺមហារីកសុដន់ ឬអូវែផងដែរ។
• ដូច្នេះត្រូវយល់ថា៖ ហានិភ័យដែលអ្នកឆ្លងជំងឺនេះ គឺមកពីហ្សែនរបស់គ្រួសារអ្នក។
២. កត្តានៃរបៀបរស់នៅ (អ្វីដែលអ្នកធ្វើជារៀងរាល់ថ្ងៃ)
ក. ការជក់បារី
• ឧទាហរណ៍៖ ការជក់បារីអាចនាំឱ្យកើតមហារីកសួត មហារីកបំពង់ក និង ជំងឺផ្សេងៗទៀត។
• ដូច្នេះត្រូវយល់ថា៖ សារធាតុពុលបានចូលទៅក្នុងសួតរបស់អ្នក។
ខ. ការសេពសុរា
• ឧទាហរណ៍៖ ការផឹកស្រាច្រើនពេកជារៀងរាល់ថ្ងៃអាចបង្កើនឱកាសដែលនាំឱ្យកើតជំងឺមហារីកថ្លើម មហារីកសុដន់ ឬ មហារីកមាត់។
• ដូច្នេះត្រូវយល់ថា៖ ថ្លើមរបស់អ្នករងនូវការខូចខាតបន្តិចម្តងៗទៅតាមពេលវេលា។
គ. ទទួលទានអាហារដែលធ្វើឱ្យខូចសុខភាព
• ឧទាហរណ៍៖ ការទទួលទានប្រភេទសាច់កែច្នៃច្រើនដូចជាសាច់ជ្រូកបន្ទះ និង សាច់ក្រកញឹកញាប់អាចបង្កើនហានិភ័យនាំឱ្យកើតជំងឺមហារីកពោះវៀនធំ។
• ដូច្នេះត្រូវយល់ថា៖ វាជាប្រភេទអាហារប៉ះពាល់ដល់សុខភាព និង ចិញ្ចឹមកោសិកាមហារីក។
ឃ. មិនហាត់ប្រាណ និង លើសទម្ងន់
• ឧទាហរណ៍៖ ការលើសទម្ងន់ និង ការមិនធ្វើសកម្មភាពកីឡាអាចនាំឱ្យមានឱកាសខ្ពស់ក្នុងការកើតជំងឺមហារីកសុដន់ មហារីកពោះវៀនធំ និង មហារីកតម្រងនោម។
• ដូច្នេះត្រូវយល់ថា៖ រាងកាយរបស់យើងមិនមានតុល្យភាព។
៣. មេរោគឆ្លង (មេរោគដែលបណ្តាលឱ្យកើតមហារីក)
ក. ប្រភេទវីរុស HPV
• ឧទាហរណ៍៖ វីរុស HPV គឺជាមេរោគម្យ៉ាងដែលឆ្លងតាមរយៈការរួមភេទ ហើយអាចបង្កជាជំងឺមហារីកមាត់ស្បូនចំពោះស្ត្រី។
• ដំណោះស្រាយ៖ វ៉ាក់សាំង HPV អាចជួយការពារបញ្ហានេះបាន។
ខ. ជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ B ឬ C
• ឧទាហរណ៍៖ មេរោគទាំងនេះបានទៅបំផ្លាញថ្លើម ហើយបង្កឱ្យកើតជាជំងឺមហារីកថ្លើម។
• របៀបដែលវាឆ្លងរីករាលដាល៖ តាមរយៈឈាម ការចាក់ថ្នាំដែលមិនមានសុវត្ថិភាព ឬការរួមភេទ។
គ. ប្រភេទបាក់តេរី Helicobacter pylori (H. pylori)
• ឧទាហរណ៍៖ បាក់តេរីនេះអាចរស់នៅក្នុងក្រពះរបស់អ្នក ហើយបង្កជាដំបៅដែលអាចនាំឱ្យកើតមហារីកក្រពះ។
៤. ការប៉ះពាល់ពីវិទ្យុសកម្ម (កាំរស្មីដែលអាចបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នក)
ក. ពន្លឺព្រះអាទិត្យ (កាំរស្មីយូវី)
• ឧទាហរណ៍៖ ត្រូវពន្លឺថ្ងៃច្រើនពេកដោយមិនមានការការពារអាចបណ្តាលឱ្យកើតមហារីកស្បែកដូចជា Melanoma ។
• គន្លឹះ៖ លាបឡេការពារកម្តៅថ្ងៃជានិច្ចឬនៅក្នុងទីម្លប់។
ខ. កាំរស្មីអ៊ិច ឬសារធាតុវិទ្យុសកម្ម
• ឧទាហរណ៍៖ ការថតដោយប្រើកាំរស្មីអ៊ិចច្រើនពេក ឬ ការរស់នៅជិតវត្ថុធាតុដែលមានវិទ្យុសកម្មក៏អាចបង្កើនហានិភ័យមហារីកផងដែរ។
• កំណត់ចំណាំ៖ ការប្រើប្រាស់កាំរស្មីអ៊ិចតាមបែបវេជ្ជសាស្ត្រត្រឹមត្រូវគឺមានសុវត្ថិភាព។
៥. ការប៉ះពាល់ពីសារធាតុគីមី (សំដៅលើសារធាតុគ្រោះថ្នាក់ដែលនៅជុំវិញអ្នក)
ក. អាសបេស្តូស
• ឧទាហរណ៍៖ កម្មករដែលប៉ះពាល់នឹងសារធាតុអាសបេស្តូស (ប្រើក្នុងអគារចាស់ៗ) អាចនាំឱ្យកើតជំងឺមហារីកសួត ឬ ជំងឺមេសូថេលីអូម៉ា។
• គន្លឹះ៖ ជៀសវាងការដកដង្ហើមស្រូបយកធូលីពីអគារចាស់ៗ។
ខ. ប្រភេទថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិត និង ជី
• ឧទាហរណ៍៖ ការប្រើប្រាស់ថ្នាំបាញ់គីមីច្រើនពេកលើផ្លែឈើ និង បន្លែអាចបង្កហានិភ័យមហារីក។
• គន្លឹះ៖ លាងសម្អាតផលិតផលទាំងនោះឱ្យស្អាត ឬបរិភោគបន្លែផ្លែឈើសរីរាង្គប្រសិនបើអាច។
៦. កត្តាអ័រម៉ូន និង កត្តាបន្តពូជ (ការផ្លាស់ប្តូររាងកាយ និង ជម្រើស)
ក. អស់រដូវយឺត ឬ មិនមានកូន
• ឧទាហរណ៍៖ ស្ត្រីដែលចាប់ផ្តើមមករដូវឆាប់ឬស្ត្រីមិនមានកូន អាចមានហានិភ័យខ្ពស់នៃជំងឺមហារីកសុដន់ឬ មហារីកស្បូន។
• មូលហេតុ៖ អ័រម៉ូនមានភាពសកម្មយូរពេកនៅក្នុងរាងកាយ។
ខ. ថ្នាំអរម៉ូន (ដូចជាប្រើ HRT ឬ ថ្នាំពន្យារកំណើតរយៈពេលយូរ)
• ឧទាហរណ៍៖ ការលេបថ្នាំទាំងនេះអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ អាចបង្កើនហានិភ័យបន្តិចបន្តួចដែលបង្កជាជំងឺមហារីក ប៉ុន្តែវាក៏អាស្រ័យលើអាយុ និង សុខភាពរបស់យើងផងដែរ។
៧. ប្រព័ន្ធភាពស៊ាំចុះខ្សោយ (សំដៅលើការការពាររាងកាយធ្លាក់ចុះ)
មានន័យថារាងកាយរបស់អ្នកមិនអាចប្រឆាំងជាមួយនឹងកោសិកាមហារីកបានល្អនោះទេ។
• ឧទាហរណ៍៖ អ្នកផ្ទុកមេរោគអេដស៍/ជំងឺអេដស៍ ឬអ្នកជំងឺដែលប្តូរសរីរាង្គ (ប្រើថ្នាំដើម្បីបន្ថយប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ) មានហានិភ័យខ្ពស់នៃជំងឺមហារីក ដូចជាជំងឺមហារីកកូនកណ្តុរ និង ជំងឺ Kaposi’s sarcoma៕
